جهان گرایی اسلام و جهانی شدن
بخش دوم: جهان گرایی اسلام
اشاره: در بخش اول مقاله ی «جهان گرایی اسلام و جهانی شدن» به کلیات و مقدمات بحث پرداختیم. بر اساس طرح کلی مقاله در این شماره به اثبات ادعای جهان گرایی اسلام از نگاه کتاب آسمانی قرآن خواهیم پرداخت.
***********************
در دوران سرعت و ارتباطات، گرچه فرهنگ ها و تمدن های مادی همچون مدرنیته و لیبرالیسم به عنوان منادیان بی بدیل جهانی شدن یکه تازی می کنند اما ادیان الهی نیز به دلیل خصوصیات ذاتی که در خود نهفته دارند، پیش از تمدن های بشری مدعی جهانگرایی بوده اند؛ زیرا ادیان بزرگی چون ادیان ابراهیمی بر ارزش های والای الهی و انسانی تکیه دارند که ماهیتاً ارزش های مطلق بوده و محدودیت زمانی و مکانی نمی پذیرند. پس در درون مایه ی ادیان، خصلت جهانی و همگانی بودن نهفته است و اسلام نیز که آخرین دین الهی به شمار می آید، با قدرت و قوّت و اطمینان خاصی این هدف بزرگ را دنبال می کند.
در بررسی آیات نورانی قرآن کریم به عنوان اصلی ترین منبع تفکر اسلامی، با آیاتی مواجه می شویم که ادعای جهانشمولی و عالمی بودن اسلام را به صراحت بیان داشته و برای پیام توحیدی و انسانی خود، هیچ گونه مرز جغرافیایی و فرهنگی بر نمی شمرد. جهان گرایی اسلام از چند دسته از آیات قابل برداشت است:
اگر لازمه ی ابتدائی جهانی بودن و تفکر جهانشمول را مخاطب قرار دادن انسان با قطع نظر از هر گونه تعلقات سرزمینی و نژادی و فرهنگی بدانیم، قرآن کریم سرشار از خطاباتی است که این لازمه را فریاد زده و از واژگان بین المللی به وفور بهره جسته است. «مخاطب اصلی قران در وهله ی اول (ناس) یا مردم هستند. بنابراین در این کره ی خاکی هر کسی با هر پیشینه ای می تواند مخاطب قرآن باشد.» (1)
قرآن کریم برای بیان واقعی ترین جهان بینی ها و ایدئولوژی ها و نگاه معرفت شناسانه به جهان و انسان، از این واژگان بهره برده است: «یا ایّها النّاس أعبُدوُا ربَّکُم الّذی خَلقَکُم و الّذینَ مِن قَبلِکُم: ای مردم! پروردگارتان را که شما و پیشینیان تان را آفریده است، بپرستید» (بقره /21)
«یا أیّها النّاس اُذکُروا نِعمَت اللهِ عَلیکُم هَل مِن خالِقٍ غَیرَ الله یَرزُقُکم مِنَ السّماءِ و الأرض: ای مردم! نعمت الهی را بر خودتان یاد آورید، آیا آفریدگاری غیر از خداوند هست که شما را از آسمان و زمین روزی دهد؟» (فاطر/3)
«یا ایّها النّاسُ إنّکَ کادِحٌ إلی رَبّک کَدحاً فَمُلاقیه: همانا ای انسان تو در راه پروردگارت سخت کوشیده ای و به لقای او نایل خواهی شد» (انشقاق /6)
روشن ترین آیه ای که ضمن بهره گیری از خطاب عمومی، صراحت و تأکید ویژه ای بر جهانشمولی اسلامی دارد، آیه ی 158 از سوره اعراف است. در این آیه «پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) پیام قرآنی خود را که همان وحی الهی است، با ویژگیِ ابدیت برای تمامی بشریت اعلام کرده است و از زبان قرآن فرموده است: یا ایّها النّاسُ إنّی رَسوُلُ اللهِ إلیکُم جَمیعاً» (2)
این آیه با استفاده از واژگان عمومی مثل (ناس) ضمن بیان یکپارچگی و انسجام انسانی، فرامکانی و فرازمانی بودن و در نهایت، ابدیّت پیام قرآنی را نیز با واژه ی(جمیعاًً) مورد تأکید قرار می دهد و پیامبر گرامی اسلام را قطبی نورانی برای تمام قرن ها و اعصار بشری می شمارد.
در آیه ی 28 از سوره ی مبارکه ی سبأ نیز رسالت جهانی پیامبر(ص) مورد تأکید قرار گرفته است. خداوند می فرماید: و ما أرسَلناکَ الّا کافّ? لِلنّاسِ بَشیراً و نَذیراً و لکِن أکثَرَ النّاسِ لا یَعلَموُن.
«گر چه در تفسیر (کافّه) بین مفسرین اختلاف نظر است ولی اکثر مفسرین کافّه را به معنی جمع کردن و مجموع گرفته و عمومیت دعوت پیامبر را برداشت می کنند. ضمن آن که روایات متعددی که در تفسیر آیه از شیعه و سنی نقل شده نیز عمومیت و جهانی بودن دعوت پیامبر اسلام (ص) را تقویت می کند»(3)
در تفسیر نورالثقلین در ذیل آیه ی شریفه، حدیثی از امام صادق(ع) ذکر شده است که فرمود: «إنّ اللهَ تَبارَکَ و تَعالی أعطی مُحمّداً شَرائِعَ نوُح و ابراهیم و موسی و عیسی و اَرسَلَه کافّه إلی الأبیَضِ و الأسوَدِ و الجِنِّ و الأِنسِ»(4)
در حدیث دیگری ابوطالب از پیامبر(ص) سئوال می کند: «یا اِبنَ الأخِ! إلی النّاسِ کافّهً أرسَلت أم إلی قومِکَ خاصَّه؟ قال: لا، بَل إلی النّاسِ اَرسَلت کافّه، الأبیَض و الأسوَد و العَربی و العَجَمی، و الّذی نَفسی بِیَدِه لَأدعُوَنَّ إلی هذا الأمرِ الأبیَض و الأسود و مَن علی رؤوسِ الجِبالِ و مَن فی لُجَجِ البِحارِ ولَأدعُوَنّ اَلسِنَه فارس و الرُّوم» (5)
در سوره ی مبارکه انبیاء، آیه 107 نیز دایره ی رسالت پیامبر، جهانی و بین المللی تعیین گردیده است. خداوند خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: «و ما أرسَلناکَ إلّا رَحمَهَ لِلعالَمین» جمع بسته شدن (عالمین) با الف و لام، مبیّن آن است که پیامبر برای هدایت همه ی جماعت های بشری مبعوث گردیده است و هرگز به مرزهای جغرافیاییِ کشوری که پیامبر اسلام در آن مبعوث گردیده یا به زبانی که پیام الهی را به بشر رسانده، اختصاص ندارد.
دسته ای دیگر از آیات که جهان گرایی و عالمی بودن اسلام را می توان از آنها برداشت نمود، آیات مربوط به جهانی بودن قرآن است. قرآن کریم خود را پندآموز برای عالمیان (ذِکرٌ لِلعالَمین) هشدار برای همه ی انسان ها (نَذیراً لِلبَشَر) پیام رسان همه (بَلاغٌ لِلنّاسِ) راهنمای عموم مردم (هُدیً لِلنّاسِ ) و برهان و نوری آشکار برای همه ی مردم می داند.
